Directe onderhandelingen over de CAO met de werkgever(s) kunnen het best door vakbonden gevoerd worden. Doorslaggevend is daarbij de onafhankelijkheid van vakbondsbestuurders ten opzichte van de werkgever(s) en de competenties waarover vakbondsbestuurders (dienen te) beschikken om de belangen van werknemers in onderhandelingen met de werkgever(s) te behartigen. Maar ondernemingsraden kunnen een belangrijke rol vervullen voorafgaand, tijdens en na afloop van onderhandelingen over CAO of sociaal plan door het veel meer van onderop te organiseren.
Rol ondernemingsraad
Voorafgaand aan onderhandelingen kunnen ondernemingsraden die rol vervullen door input te leveren voor de onderhandelingen. Het gaat er daarbij om zoveel mogelijk werknemers, georganiseerd en ongeorganiseerd, te betrekken. Ondernemingsraden zijn daar vaak beter toe geëquipeerd dan vakbonden. Zij kennen immers het bedrijf, de bedrijfscultuur, en zijn – als het goed is – representatief voor alle werkenden in het bedrijf. Daardoor zijn zij beter in staat de wensen van werknemers uit alle geledingen van het bedrijf met betrekking tot de cao of het sociaal plan te inventariseren. Waar is behoefte aan, wat wordt nu als tekortkoming ervaren, heeft men al een ‘verlanglijstje’, waar is misschien onvrede over? Hoe wil men deze wensen ingevuld zien?
Een tweede stap is door werknemers een rol te geven bij het decentraliseren van CAO-afspraken. Als vertegenwoordiger van het personeel is de ondernemingsraad daar, binnen in de CAO afgesproken grenzen en randvoorwaarden, zeer geschikt voor. Naarmate de OR meer betrokken is bij de voorbereiding van de CAO-onderhandelingen, zal hij ook beter in staat zijn een rol te spelen bij de uitwerking van afspraken.
Tot slot kan de OR ook een rol spelen bij de naleving van CAO-afspraken. In de WOR is vastgelegd dat de OR de naleving van de arbeidsvoorwaarden binnen de onderneming moet bevorderen. Vaak komt daar weinig van terecht. Door ondernemingsraden bij de voorbereiding én de uitwerking van CAO-afspraken te betrekken, vormt het toezien op de naleving ervan een logisch sluitstuk.
Discussiepunten
Wanneer arbeidsvoorwaardenvorming meer van onderaf tot stand komt, kan dat ook gevolgen hebben voor de verhouding tussen vakbond en ondernemingsraad. Bijvoorbeeld de vraag hoe verschillen van mening tussen ondernemingsraad en vakbonden worden opgelost. Wat als de vakbonden een bepaald deel van de input van de ondernemingsraad om hen moverende redenen niet willen of kunnen uitonderhandelen? En willen vakbonden de uitwerking en invulling van CAO-afspraken op hoofdlijnen wel overlaten aan het overleg van de werkgever en de ondernemingsraad? Wat als die er op een manier mee omgaan die de vakbonden niet zinnen? Geldt dan het ‘recht van de sterkste partij’ of gaan partijen, desnoods begeleid door een mediator, daarover met elkaar de dialoog aan en worden daar medewerkers van de werkvloer bij betrokken?
De door ons bepleite rol van ondernemingsraden bij CAO-onderhandelingen zal noodgedwongen ook een einde moeten maken aan centraal geformuleerde looneisen. Die zullen immers sectoraal en lokaal worden bepaald op basis van de door de ondernemingsraad verzamelde input. En is dat een voor- of nadeel?
(Dit is een samenvatting van een artikel dat Bernard van Iren (vakbondsbestuurder bij FNV KIEM) en Henk Strating (directeur van HS Arbeidsvoorwaarden) hebben geschreven in Zeggenschap. Indien u het hele artikel wilt lezen, kunt u een proefnummer aanvragen.)